Klaas Arisz Leeuw (1756 – 1835)

Klaas Leeuw, wordt op 4 juli 1756 geboren in Koog aan de Zaan als zoon van Aris Klaasz Leeuw en Grietje Hendriksd Sluijs. In 1751 is Willem IV overleden en het zal nog 15 jaar duren voordat Willem V meerderjarig is. We leven in een stadhouderloze periode. De republiek is, nog, een zelfstandige natie maar economisch gaat het slecht. Engeland neemt meer en meer de positie als grootmacht over.

Van de jeugd van Klaas weten we niet veel tot ongeveer zijn 16de jaar als hij als onderwijzer der jeugd in Scharwoude opduikt. De vraag is hoe een jongen van 16 uit Koog aan de Zaan in de gemeenten rond Hoorn terecht komt als onderwijzer. Het lijkt erop dat Scharwoude de springplank is geweest voor menig leraar.

De eerste schoolmeester die ik vond is Dirk Schuijtemaker die op 30 januari 1769 van Scharwoude komt en ingeschreven wordt in de gemeente Avenhorn in 1770 vertrekt hij naar Venhuizen en hij blijft daar tot zijn dood¹. Op 22 oktober 1770 komt de volgende schoolmeetster naar Avenhorn, namelijk Willem Brandenburg van Hoogkarspel. En komt op 5 april 1772 Maarten Oot van Wormerveer naar Avenhorn. Ik heb een Maarten Oot gevonden uit Wormerveer². Het gaat dan om Maarten Jans Oot geboren 8 april 1753, dat maakt hem ongeveer 3 jaar ouder dan Klaas.

In Andijk hadden ze van Klaas uit 1772 een schoonschrift liggen. Ik vermoed dat Klaas in 1772 een aanstelling heeft gekregen op de school in Scharwoude en dat Maarten Oot de link is geweest. Klaas heeft deze aanstelling tot juli 1777 daarna vertrekt hij naar Avenhorn. Hij wordt daar op 5 mei 1777 in ingeschreven als Claas Leeuw komende als schoolmeester van Scharwoude.

In 1778 trouwt Klaas met Neeltje de Ligt in Zaandijk. Zij trekt bij Klaas in en schenkt hem 8 of 9 kinderen waarvan er 5 de volwassen leeftijd halen. Hendrik wordt ook onderwijzer en gaf vermoedelijk les in Wogmeer.

Het belangrijkste dorpsgebeurtenissen vonden plaats rond de kerk in het West. Tegenwoordig is dat de Hervormde Kerk of beter bekend als “de Groene Toren”. Links naast de kerk treft men de onderwijzerswoning aan en het schooltje. Ook het rechtshuisje of het raadhuis hebben er in de buurt gestaan. Klaas had als schoolmeester vrij gebruik van de onderwijzerswoning en daarnaast mocht hij gebruik maken van de kerk werf. Het is niet de huidige woning die er staat, deze van latere datum.

Tussen 1780-1784 heerst er de 4de Engelse Oorlog waarin de Republiek verpletterend verslagen wordt en veel overzeese gebiedsdelen verliest. Onderwijl is er ook interne verdeeldheid. Vanaf 1782 komen de patriotten op die een voorbeeld hebben genomen aan de Amerikaanse vrijheidsoorlog. Ze willen een beperking van de macht van de stadhouder en meer democratie. De patriotten lijken aan de winnende hand, maar in 1787 grijpen Pruissen en Engeland in en herstellen het stadhouderschap. En dan breekt de Franse Revolutie uit (1789). De Franse troepen trekken in 1795 de Republiek binnen en gooien het roer om. De Republiek der Zeven Provinciën wordt de Bataafse Republiek en, voor ons belangrijk, de dorpen Scharwoude, Avenhorn en Grosthuizen worden door de Franse overheid tot de nieuwe gemeente (Marie) Avenhorn gevormd.

Tot 1795 waren de drie dorpen zelfstandig onder de schout van Hoorn. Elk dorp had zijn eigen ‘vredemaker’ wat de grootste boer was. Elk van die boeren werd ondersteund door assessoren om wetten te handhaven en geschillen te slechten.

De drie dorpen hadden een andere historische achtergrond; Scharwoude was voorheen een vissersdorp, Avenhorn een dorp van handelaren en Grosthuizen een boerendorp met voornamelijk veetelers. Het lijkt erop dat men niet echt gelukkig was met de samenvoeging. De Hoornse regent Mr. Jan Pan werd de schout en Klaas Leeuw werd de secretaris. Het salaris voor de twee bestuurders moest uit de gemeente kas komen. Wat op de begroting vrij veel was. In 1793 waren de gemeentelijke ontvangsten voor Grosthuizen ƒ316,35, voor Avenhorn ƒ230,35 en voor Scharwoude ƒ130,-. Daar moest nu ƒ200,- voor de schout en de secretaris van betaald worden, terwijl er ook al ƒ100,- voor de onderwijzer betaald werd. Dit werd de Fransen niet in dank afgenomen.³

De onderwijs wet van 1806 maakte van onderwijs een staatszaak. Overal moest gelegenheid zijn om onderwijs te volgen, waarbij de overheid zorg had te dragen voor de bekostiging van de openbare scholen. Bijzondere scholen moesten zichzelf betalen, wat in de gemeente Avenhorn betekende dat ze niet konden bestaan.⁴

Bij keizerlijk decreet van 21 oktober 1811 werd de "Mairie" Avenhorn gevormd. In de eerste jaren was de toestand blijkbaar nog zeer verwarrend, of men was gewoon opstandig in elk geval werd in Scharwoude door Cornelis Knol als Maire de enige huwelijksakte getekend in 1811 en in Grosthuizen noemt Cornelis Groteboer zich in 1811 Provisin. Naar mijn idee liet men duidelijk merken wat men van de Franse ideeën vond.

In 1813 wordt Napoleon verslag bij Leipzig en daarmee eindigde voor de Noordelijke Nederlanden de Franse overheersing. Stadhouder Willem V keerde terug uit Engeland en werd in 1815 uitgeroepen tot koning Willem I van het koninkrijk der Nederlanden. De bij elkaar geschoven gemeenten willen hun zelfstandigheid terug wat in 1817 zijn beslag krijgt. Avenhorn met omstreeks 250 inwoners, Grosthuizen met ruim 200 en Scharwoude met 150 inwoners worden weer zelfstandige gemeenten onder de schout en tevens secretaris van Hoorn Mr. G.C. van de Blocquerij. [ Volgens de geni.com site is de burgemeester van Hoorn op dat moment: 1808-1844 : Jacob Cornelis van de BLOCQUERIJ ‧ 1765-1844. Die G zal dus een schrijf fout zijn. ] Daar de schout tevens de secretaris is krijgt Klaas Leeuw eervol ontslag.

Met het terug draaien van de gemeentelijke samenvoeging hoopte men ook op een betere financiële toestand, daar kwam men echter bedrogen uit. Er werd stevig geïnvesteerd en de ƒ100,- voor de schoolmeester met de vrije woning bleef zoals het was, sterker er was een aanwijzing van de H.H. Gedeputeerden dat de onderwijzer der jeugd een toeslag zou moeten krijgen van ƒ80,- in verband met de overstelpende drukte. Klaas had 60 kinderen onder zijn hoede, was doodgraver en voorzanger in de kerk. Dit komt uit De Geschiedenis van een Westfries dorp: Avenhorn

Een brief uit 1818 van Klaas aan Gedeputeerde Staten laat een ander verhaal zien. Klaas geeft hierin aan dat hij in armoede leeft ondanks zijn baan als onderwijzer en waagmeester, en verzoekt om uitbetaling van het restant van traktement van f300,-.

De waarheid zal ongetwijfeld ergens in het midden hebben gelegen.

1830 Sijbrecht verhuisd naar Den Helder met haar man Jan Spanjaart

Hij broodbakker, zij boerenbediende

Vanaf ongeveer 1830 geeft A. Bol les in Avenhorn volgens het boekje “Drie Dorpsscholen”. Het is mij niet bekend hoe nauwkeurig die datum is.

Door invoering van het kadaster waren langzamerhand de gemeentegrenzen afgebakend. Deze werden voor het eerst vastgesteld op 1 oktober 1832. In datzelfde jaar veranderde de titel schout in burgemeester. Toen in 1845 burgemeester Mr. van Uven verdween, was de tijd rijp voor het benoemen van een "plaatselijke" burgemeester. Te Avenhorn werd dit Pieter Spaans, te Grosthuizen Dirk Schuijtemaker en te Scharwoude Jacob de Groot.⁵

16 aug 1835 overlijdt Klaas Arisz Leeuw in Den Helder, vermoedelijk op bezoek bij zijn dochter. In de begrafenisboeken van Avenhorn komt Klaas niet voor.

1836 is Jan Spaanjaart logementhouder in Den Helder

Sijbrecht overlijdt in 1839

1842 Nieuwbouw school te Avenhorn naast de kerk op het West⁶

1854 (13 april) Samenvoeging Avenhorn, Grosthuizen en Scharwoude tot Gemeente Avenhorn